Duxentus annus (e prus) de economia cun Krugman. (4)

In su 2009, candu sa crisi partida dae s'America, inghitzaat a si spraxiri in totu su mundu, amostrendi ca s'omini a sa poberesa non dd'at mai binta, Paul Krugman at contau 200 annus (e prus) de economia in su New York Times, circhendi de cumprendiri comenti seus arribbaus abi seus.
Po una borta mi nd'at partu lastima de ndi tirai o aciungiri cosa o de circai aterus fueddus po nai is cosas (comenti fatzu giai sempiri in sardunomics) duncas dd'apu sceti tradusiu.
Sa primu parti dd'agatais innoi .
Sa secunda parti dd'agatais innoi .
Sa de tres partis dd'agatais innoi .

Comenti ant fatu is economistas a sballiai aici? - Paul Krugman

IV. Su trumentu cun sa Macro.

«Nosi seus introbeddaus beni beni, faendi unu improddu mannu in su mentris chi fiaus portendi una machina dilicada, chi non cumprendeus comenti funtzionit. S'arresultau est ca is possibilidadis nostras de arrichesa nci ddas aeus fuliadas - forsis po tempus meda.» Aici iat scritu John Maynard Keynes in unu trabballu cosa sua chi si tzerriat "Sa Grandu Recessioni de su 1930" (The Great Slump of 1930), abi circaat de fai cumprendiri su sciasciu chi iat fetu a su mundu. E su mundu, is possibilidadis de fai sienda, nci ddas iat fuliadas a beru po tempus meda: fiat serbida sa Secunda Gherra Mondiali po fai acabbai sa Grandu Depressioni.

Po ita sa diagnosi de sa Grandu Depressioni che unu "improddu mannu" Keynes dda iat insertada luegu e totu? E po ita s'economia, prus o mancu in su 1975, si fiat partzida in duus chistionendi de cantu fiant nodidas is ideis de Keynes?

Mi praxit a amostrai sa sustantzia de s'economia Keynesiana contendi unu contixeddu incapitau deaveras, chi serbit puru che parabola, chi amostrat mancari cun sa pitichesa cosa sua, is improddus chi podint afrigiri is economias.
Chistionaus de is trumentus de sa cooperativa de Capitol Hill.

Custa cooperativa, su contu ddu iant postu in su 1977 in su giornali The Journal of Money, Credit and Banking, fiat una associatzioni de prus o mancu 150 famillias (pobiddus e mulleris giovunus) chi si fiant postus de acordiu po s'axudai pari pari a si castiai is fillus candu calincunu de issus nci boliat bessiri a su noti. Po assegurai chi onniunu aessat fatu su suu, sa cooperativa iat fatu una genia de scrip : unu billetu de paperi chi a onnia famillia ddi donaat su deretu a si fai castiai is fillus suus po mes'ora. Intrendi in sa cooperativa onnia famillia iat arriciu 20 billetus, promitendi de si fai cumandai po su propiu tanti dae is ateras famillias.

A dolu mannu, si fiat scobertu ca a medas famillias, ddis praxiat a si poderai de prus de 20 billetus in busciaca, forsis pensendi ca ddis iat a essiri potziu incapitai de bessiri una pariga de bortas s'una avatu de s'atera. S'arresultau fiat stetiu ca in pagus iant bofiu spendiri is billetus issoru po nci bessiri, ma in su mentris medas boliant castiai is fillus allenus po fai sienda cun is billetus. Ma sicumenti ca sa possibilidadi de castiai is fillus allenus s'agataat sceti si calincuna famillia nci bessiat a su noti, custu boliat nai ca su trabballu fiat grai a agatai, intzidendi ancora prus pagu a sa genti a nci bessiri, sighendi a ingraiai sa cosa ...

In pagus fueddus, sa cooperativa nci fiat atzuvada in recessioni.

Andat beni. Ita si ndi parrit de custu contu? Non si parrat arrobilitedda : is economistas ant acostumau a contai contixeddus po fai luxiri a pitzus de chistionis mannas dae candu Adam Smith iat biu is arrexinis de su progressu economicu in una fabrica de agulas, e tenint arrexoni a ddu fai. Sa chistioni est si custu contixeddu, abi sa recessioni est nexi de sa domanda (demand) chi non ddu fait - su tanti de famillias chi domandant a ddis castiai is fillus non bastat a assegurai trabballu a totus is chi ddu bolint fai - amostrat sa sustantzia de cussu chi sutzedit cun una recessioni.

Coranta annus fait, po su prus, is economistas iant a ai cuncordau ca sa cosa si ligiat aici. Ma dae insaras sa macroeconomia s'est partzida in duas trumas : "economistas de acua salida" (prus che totu me is universidadis US a su costau de su mari) chi castiant prus o mancu totus is recessionis a sa manera Keynesiana; e "economistas de acua durci" (prus che totu me is scolas de aintru) chi pensant chi cussa manera non tengiat sentidu perunu.

Is economistas de acua durci funt, in pagus fueddus, neoclassicus schetus. Pensant ca totu s'analisi economica chi ndi ballit, inghitzat ponendi in craru ca sa genti arrexonat comenti si spetat e ca is mercaus funtzionant aici e totu, cosa chi su contu de sa cooperativa at amostrau ca non est. Po comenti dda biint issus, non fait chi sa domanda non bastit, ca is pretzius si movint sempiri po aparixai sa domanda cun s'oferta (supply). Si sa genti bolit prus billetus po si fai castiai is fillus, su chi ballint custus billetus at a bessiri de prus, arribbendi, po nai, a 40 minutus invecias che a mes'ora - o a sa propia manera, su chi costat a si fai castiai is pipius un'ora ndi iat a calai dae 2 billetus a 1,5. E custu iat a arresolviri su problema : su poderi de comporai tempus chi tenit onnia billetu iat a cresciri, sa genti non iat a tenniri prus abisongiu de ndi arreguai de prus e non nci iat a essiri sa recessioni.

Ma is recessionis non assimbillant a cussus tempus abi sa domanda non ddu fait a fai trabballu po onniunu chi bolit trabballai? Su chi parrit podit imbrolliai, narant is teoricus de acua durci. S'economia, po comenti dda biint issus, narat ca sa domanda non nci podit sciorrocai aici - e duncas non sutzedit. S'economia Keynesiana, ant "amostrau ca est frassa", narat Cochrane, de sa University of Chicago.

Epuru is recessionis s'agatant. Po ita? In su 1970, su primu de is macroeconomistas de acua durci, su Premiu Nobel Robert Lucas, iat nau ca is recessionis fiant nexi de unu trumbullu chi est durau pagu tempus : sa genti chi trabballaat e is sociedadis iant trumentau a seberai comenti fiant cambiaus is pretzius po nexi de inflatzioni o deflatzioni, dae comenti fiant cambiaus po nexi de is afarius issoru e totu. E Lucas iat nau a s'allabai, ca onnia cosa fata po cumbatiri su chi sutzedit a s'economia, arriscaat de fai a s'arrevesciu : is politicas, iant a trumbullai de prus puru sa cosa.

Dae su 1980, prusaprestu, puru s'idei amitia fintzas a insaras, ca is recessionis funt cosa mala, iat finiu po essiri arrefudada dae medas economistas de acua durci. Invecias, is meris nous de su movimentu, prus che totu Edward Prescott, chi insaras fiat in sa University of Minnesota (podeis cumprendiri dae abi ndi benit su nomingiu acua durci), iant nau ca comenti si movint is pretzius e sa domanda, nudda teniant ita fai cun sa filera economica. Prusaprestu, sa filera economica, nc'intrat cun su chi crescit o si torrat sa capacidadi tennica, cosa chi benit fata prus manna dae sa ratzionalidadi de is chi trabballant, ca scioberant de trabballai de prus si ndi ballit, e prus pagu si non ndi ballit. Sa genti sene fai nudda est cussa chi scioberat de si pasiai. 

Posta aici, custa teoria parrit una tontesa - sa Grandu Depressioni est stetia a beru sa Grandu Feria? E nau cun onestadi, pensu chi siat a beru una tontesa. Ma sa premissa de sa teoria de Prescott de sa "filera economica reali" (real business cycle) nci dd'iant carvada aintru de modellus matematicus ingenniosus, chi fiant acanciaus a datus chi s'agatant a beru, manixendi tennicas statisticas stravanadas, e custa teoria fiat arribbada a cumandai su comenti s'imparaat sa macroeconomia in medas universidadis. In su 2004, po mori de su poderi chi iat tentu cussa teoria, Prescott iat partziu su Nobel cun Finn Kydland de sa Carnegie Mellon University.

In su mentris, is economistas de acua salida, abarraant pensa e torra. Candu is economistas de acua durci fiant cirdius, issus fiant realistas. Economistas che N. Gregory Mankiw in Harvard, Olivier Blanchard in su M.I.T. e David Romer in sa University of California, Berkeley, totu in-d-una chi amitiant ca fiat grai a apaxiai sa bisura de Keynes de is recessionis ghiadas dae sa domanda cun is teorias neoclassicas, iant agatau provas ca is recessionis funt, a beru, ghiadas dae sa domanda, chi fiant tropu fortis po ddas arrefudai. Duncas fiant inganius a si stesiai dae sa premissa de is mercaus perfetus o de cussa de sa ratzionalidadi perfeta, o dae ambaduas, aciungendi unu tanti de debilesas chi ddu faint a ddas aconciai a sa moda Keynesiana de biri is recessionis. E a sa moda de is de s'acua salida, s'atividadi politica abarraat sempiri praxili.

Ma a is chi s'arremonaant a solus a solus Keynesianus nous, ddus tocaat e totu sa bellesa de sa ratzionalidadi de sa genti e de is mercaus perfetus. Circaant de si stesiai dae sa ortodossia neoclassica su prus pagu chi faiat. Custu boliat nai ca non ddoi fiat logu po is bullucas e po su sciorrocu de is bancas me is modellus issoru prus mannus. E custas cosas chi iant sighiu a sutzediri in su mundu - fiant bessidas a pillu una grandu crisi finantziaria e macroeconomica in giai totu s'Asia in su 1997-8 e unu sciorrocu paris a una recessioni in Argentina in su 2002 - non fiant postas in contu in su cambu prus mannu de su pensu Keynesianu Nou.

Aici puru, si iat a podiri pensai ca is diversidadis de acua durci e acua salida ddus iant a ai potzius fai scorrai a pitzus de sa politica economica. Prusaprestu invecias, intra su 1985 prus o mancu e su 2007, is certidus de acua durci contras a acua salida fiant prus che totu teoricus, non po su chi tocaat a fai. Po ita ca, creu, is Keynesianus nous, diferenti dae is Keynesianus becius, non pensaant chi sa politica fiscali - comenti cambiat su chi spendint o su chi incasciant is guvernus - aessat serbida a cumbatiri is recessionis. Issus pensaant ca sa politica monetaria, manixada dae is tennicus de sa FED, ddu podiat bastai a fai totu su chi serbiat a s'economia. A sa festa po is 90 annus de Milton Friedman, Ben Bernanke ex professori in Princeton e prus o mancu Keynesianu Nou, e dae insaras in su consillu diretivu de sa FED iat nau de sa Grandu Depressioni: "Teneis arrexoni. Dd'aeus fatu. Nosi dispraxit meda. Ma gratzias a bosaterus non at a torrai a sutzediri." Su chi iat nau craru fiat ca po non nci torrai a atzuvai in una depressioni, totu su chi serbit fiat una FED prus abbilla.

E po cantu sa politica dda iant lassada me is manus de su maistru Greenspan, sene intzidus a sa manera Keynesiana, is economistas de acua durci iant tentu pagu ita nai. (Issus non pensaant chi sa politica monetaria aessat fatu profetu, ma nimancu chi aessat fatu dannu.)

Nci iat a essiri bofia una crisi po amostrai cantu pagu s'assimbillaant a pari e ita fiant bessidas s'economia Panglossiana e s'economia Keynesiana noba.

Sighit ...


Po ndi sciri de prus
How Did Economists Get It So Wrong? - Paul Krugman
Duxentus annus (e prus) de economia cun Krugman. (4) Duxentus annus (e prus) de economia cun Krugman. (4) Reviewed by Andrea Maccis on 22:31 Rating: 5

Nessun commento:

Powered by Blogger.