Cantu ballit sa vida?

A criticai s'economia no est sceti chistioni de tènnica, ca su malu est ca fatu-fatu si scioberat de fai tontesas pensendi chi siat s'economia a nai ca funt cosa fatas comenti si spetat.

A sa manera prus connota po scioberai chi cumbenit a fai una cosa, ddi narant Cost-Benefit Analisys - CBA (Anàlisi de Costu e Profetu): candu su chi costat a fai una cosa est prus pagu de su chi si guadàngiat faendi-dda, tocat a dda fai.

Est microeconomia scheta.

Fait a mesurai chi cumbenit a fai ita-si-bollat-chi-siat cosa: bastat a intzertai totu su chi iat a costai a dda fai e totu su chi iat a fai guadangiai, a ndi tirai totu su chi no nc'intrat nudda, a aciungi me is costus su chi si iat a podi guadangiai spendendi su pròpru tanti po fai un'àtera cosa (costu oportunidadi), a ndi tirai de is costus su tanti giai spèndiu ca no fait a ndi ddu torrai a scabulli puru chi sa cosa no si fait prus (costus tudaus)... e aici sighendi.
Ma pruschetotu, tocat a agatai sa manera de furriai a dinai dònnia cosa chi imbucat a su contu: ddi narant monetizatzioni (monetization).

No nci at àtera manera: tocat a fai a dinai totu su chi costat e totu su chi guadàngiat un'atividadi, po podi ponni totu in sa pesa e scoberri ita est prus grai. Tocat a apretziai totu.

Oindii, sèmpiri de prus, su dinai de su Stadu ddu spendint apustis de ai fatu custa genia de anàlisi, ca a sa genti ddi praxit a sciri ca is tènnicus funt totu atropelliaus circhendi de agatai sa manera po fai stai mellus a totus e ca medas economistas is spesas chi no produsint (narant issus) ddas tìrriant.

Duus professoris, Lisa Heinzerling e Frank Ackerman, in su 2002 ant scritu unu paperi, Pricing the priceless (Apretziai sa cosa chi no dda pagat dinai), aundi ant circau de amostai ca nci at cosas meda chi no torrant me is analisis CBA.
Issus, pruschetotu, ant castiau cussas atividadis chi impestant s'àiri, s'àcua o arrovinant su logu, circhendi de cumprendi candu e fintzas a cali làcana fatzat a permiti a ddas fai sighiri, ma a nai sa beridadi sa chistioni chi nd'ant bogau a pillu serbit meda po cumprendi àteras cosas puru.

Ita ant scobertu? Ca parit chi is scòncius prus mannus chi si faint manixendi sa CBA siant de tres genias.
  1. Dònnia passu conca a un'idei chi abarrat sceti teòrica, no est nau chi fatzat amelliorai.
    Sa chistioni est ca sa cosa prus traballosa de s'analisi CBA est a fai a dinai totu is cosas chi faint profetu e po circai de ddu fai, o assumancu po circai de intzertai apretziendi-ddas, tocat a pigai po bonas unu biaxi de cosas chi funt teòricas sceti (che sa cuncurrèntzia perfeta). E ghetendi fundatzionis apitzus de cosas frassas, sceti teòricas, s'acabat a agatai arresultaus chi no funt praxilis.
  2. Su chi costat a fai arrègulas meda, no est foras de contu.
    Un'àtera de is cosas chi s'acostumant a intendi est ca sigomenti a fai arrègulas est una atividadi chi costat, no torrat a contu a fai arrègulas po totu. Frassu, mancu nau si bolit, ca su chi costat a cumprendi chi is arrègulas serbint po circai de no fai strupiai su logu a is atividadis, tocat chi si ddu atraghint cussus chi faint custas atividadis.
  3. Puru chi su chi at tentu dannu si iat a podi fai pagai, sa cosa no cumbenit e totu a dda fai fai.
    In economia, si sciit ca bortas meda a fai una cosa fait dannu a calincunu e profetu a calincunu àteru, ma sa teoria narat ca est mellus (amelliorat in su sentidu de Pareto - Pareto improvement) a dda fai fai su pròpru, chi is chi nci guadàngiant e is chi nci perdint nci dda faint a si ponni de acòrdiu po pratziri (tocat a biri in cali manera) su guadàngiu. Est comenti e chi a su chi at tentu dannu ddu paghint po su strobu e a su chi dd'at fatu profetu nci guadangit e totu, ma prus pagu.
    Ita est chi no andat insandus? Ca est totu teòricu e giai mai is chi nci guadàngiant pratzint cun is chi ant tentu dannu, ma po sa teoria bastat chi nci siat sa possibilidadi de ddu fai, po amostai ca una cosa est bella.
    In su sentidu de Pareto, chi is arricus bessint meda prus arricus e is poberus pagu prus poberus, s'amelliorat etotu, ma amelliorendi meda is pòberus dd'acabant mortus de fàmini.
Ma pruschetotu is duus professoris ant cracau meda apitzus de una chistioni chi importat prus de is àteras: nci at cosas chi no fait a ddas apretziai, ca no ddas pagat dinai. Funt arribaus a custus arresultaus.
  1. A circai de apretziai sa vida de un'òmini est chen'e sentidu econòmicu.
  2. Circhendi de apretziai is arriscus de pagu contu, dd'acabas a fai improddus.
  3. Is logus, po genti meda, ballint unu tanti chi no fait a dd'apretziai.
  4. Is tènnicas matemàticas po fai a dinai oi (atualizatzioni) su chi at a sutzedi a is logus de oi a unus cant'annus, produsint arresultaus chen'e sentidu perunu.
  5. No fait a apretziai is arriscus o is dannus chi podit portai una cosa, ca su chi si ballint cambiat dònnia borta.
  6. A pratziri is profetus a unus a unus ghetat una puba apitzus de sa possibilidadi de ddus pesai cunfrontas a is costus.
  7. Su chi podit balli su chi at acuntessi annus a oi, est trumentosu a ddu intzertai.  

Totu custu ita nosi narat?
Ca candu morit calincunu po nexi de is cosas fatas o no fatas, no fait a ghetai nexi a s'economia chen'e coru chi at nau ca no faiat a ndi fai de mancu, ma prusaprestu bolit nai ca calincunu, is contus no ddus at fatus comenti si spetat.

Su sentidu ddu narat ita fait a apretziai e ita no fait a apretziai, su problema est ca nci at genti chi circat de ghetai a surcu dònnia cosa pensendi chi fatzat a ddi donai una passada de arau po dda aparixai: s'arau de sa teoria econòmica. 

 

* Sa figura chi bieis in artu, dd'at fata Zambo Tattoo, e cun is ateras òperas de  «1Shot2Help Sardinia» dd'ant a bendi po agiudai sa genti chi at tentu dannu po nexi de s'àcua in custas diis. Agatais totu in sa pagina Facebook.


Po ndi sciri de prus
Priceless Benefits, Costly Mistakes : what’s wrong with Cost-Benefit Analysis? - Frank Ackerman
Pricing the priceless : Cost-Benefit Analysis of environmental protection - Lisa Heinzerling, Frank Ackerman
Cantu ballit sa vida? Cantu ballit sa vida? Reviewed by Andrea Maccis on 23:45 Rating: 5

2 commenti:

  1. O Andrea comente si diat poder cravare in s'arrejonu tou e de Ackerman sa teoria de Modigliani de s'utilidade "intergeneratzionale"? E seu fintzas curiosu de bider comente diat aer infrentadu sa kistione se su valori de sa vida umana e de s'arriscu "totale" unu ke Von Neumann.

    RispondiElimina
    Risposte
    1. Eh eh, est unu bellu burdellu :-)
      Giai issus partint narendi ca a apretziai sa vida non tenit sentidu economicu, ca non nc'at una manera chi andit beni po onniunu (pensa a cantu podit balliri s'edadi in su contu o su trabballu chi fais) nimancu si fais scioberai a sa genti cantu ddis iast a depiri pagai po s'arriscu de si morriri ...
      Duncas, pensa si tocat a aciungiri puru una prospetiva intergeneratzionali, candu giai non fait a ddu fai cun sa prospetiva egoista de sa vida tua sceti e prus che totu issus narant craru ca non s'arrennescit a fai s'atualizzatzioni de su podit sutzediri dae oi a unus cantus annus sene sballiai.
      E torraus a inguni puru cun sa teoria de is giogus : po custas cosas est grai a agatai unu modellu po totus e candu puru aessat fatu a ddu fai, seus chistionendi de unu giogu frassu, po ita ca non totus is chi funt gioghendi tenint sa possibilidadi de scioberai.
      Custu est su chi pensu deu.

      Elimina

Powered by Blogger.