Duxentus annus (e prus) de economia cun Krugman. (7)

In su 2009, candu sa crisi partida dae s'America, inghitzaat a si spraxiri in totu su mundu, amostrendi ca s'omini a sa poberesa non dd'at mai binta, Paul Krugman at contau 200 annus (e prus) de economia in su New York Times, circhendi de cumprendiri comenti seus arribbaus abi seus.
Po una borta mi nd'at partu lastima de ndi tirai o de aciungiri cosa o de circai aterus fueddus po nai is cosas (comenti fatzu giai sempiri in sardunomics) duncas dd'apu sceti tradusiu.
Sa primu parti dd'agatais innoi .
Sa secunda parti dd'agatais innoi .
Sa de tres partis dd'agatais innoi .
Sa de cuatru partis dd'agatais innoi .
Sa de cincu partis dd'agatais innoi .
Sa de ses partis dd'agatais innoi .


Comenti ant fatu is economistas a sballiai aici? - Paul Krugman

VII. Debilesas e sfrigongius.

S'economia, che arti, si fiat introbeddada po ita ca is economistas si fiant fatus incantai dae sa bisura de unu sistema de mercau perfetu, sene sfrigongius. Si tocat a s'arti a si ndi scabbulliri a sola e totu, at a depiri torrai a fai sa paxi cun una bisura prus pagu praxili - cussa de una economia de mercau meda capassa ma chi est fintzas atraessada dae debilesas e sfrigongius. Sa nova bona est ca non tocat a torrai a inghitzai totu de belle nou. Puru in su tempus indorau po s'economia de is mercaus perfetus, iant fatu unu biaxi de trabballu a pitzus de is maneras chi nci stesiant is ideis teoricas dae s'economia reali. Su chi forsis at a sutzediri immoi - a nai sa beridadi est giai sutzedendi - est ca s'economia de is debilesas e de is sfrigongius s'at a moviri dae is orus conca a su tzentru de s'analisi economica.

Ant giai amostrau in manera cumprida s'arratza de economia chi portu in conca: sa scola connota che finantza de su naturali (behavioral finance). Is chi funt cun custa scola cracant a pitzus de duas cosas. Primu, medas de is chi investint dinari a beru, assimbillant pagu a is carculadoris fridus chi narat sa teoria de is mercaus eficientis: acostumant a strociri a is aterus che berbeis, a arai a cuatru bois e a timiri sene sentidu. Segundu, puru cussus chi circant de ghetai fundoriu po su chi scioberant a pitzus de is carculus fridus, fatuvatu si nd'acatant ca non fait, ca po nexi de is problemas de spera, credibilidadi, e fiantzas strintas, ddis tocat a fai che is aterus.


A pitzus de sa primu cosa: puru in su tempus indorau po s'ipotesi de is mercaus eficientis, parriat craru chi medas de is chi investint su dinari a beru non arrexonant comenti narant is modellus chi prus si ponint menti. Larry Summers una borta iat inghitzau unu paperi a suba de sa finantza narendi: "NCI AT SCIMPRUS. Castia-ti a giru a giru." Ma de ita arratza de scimprus (is fueddus prus manixaus in sa literadura academica funt "noise trader" - "butegheri atropelliau") seus chistionendi? Sa finantza de su naturali, pischendi dae su movimentu prus mannu connotu comenti e economia de su naturali (behavioral economics), circat de torrai sceda a custu pregontu ponendi a pari sa chi parrit irratzionalidadi de is investidoris cun is debilesas in totu su scipiu, che sa de si impensamentai de prus candu si perdit pagu cosa chi non candu si guadangiat pagu cosa e totu, o sa de pensai de ai cumprendiu tropu a lestru castiendi pagu cosa (po nai, pensendi ca, biu ca is pretzius de is domus funt crescius me in s'urtima pariga de annus, duncas ant a sighiri a cresciri). 

Fintzas a sa crisi, is abogaus de is mercaus eficientis che Eugene Fama nci iant stratallau a is provas produsias dae sa economia de su naturali comenti e chi fessant "cosas crosidadosas" de pagu contu. A sighiri a dda pensai aici est meda prus grai immoi ca su tzachidu de una bulluca manna meda - una bulluca chi iant scobertu a tempus economistas de su naturali che Robert Shiller de Yale, chi dda imparentat cun su ai arau a cuatru bois sene sentidu (irrational exuberance) - nci dd'at fata a fai ingenugai s'economia de totu su mundu.

A pitzus de sa segunda cosa: poneus chi nc'apat a beru scimprus. Cantu important? Non meda, iat nau Milton Friedman in unu paperi cosa sua meda connotu de su 1953: is investidoris nodius ant a fai dinari pighendi su chi bendint is scimprus e bendendi candu cuddus pigant e totu custu at a fai assentai su mercau in su mentris. Ma su segundu imperou de sa finantza de su naturali narat ca Friedman iat sballiau, ca is mercaus finantziarius acostumant a non fai a ddus assentai, e oindii, parrit grai a nai chi siat faula.

Forsis su paperi de custa genia chi dd'ant postu prus menti, est stetiu su de su 1997, de Andrei Shleifer de Harvard e de Robert Vishny de Chicago, chi fiant torraus a sa moda becia cunfirmendi-dda "is mercaus podint abarrai sene sentidu prus a longu de cantu tui nci dda fais a ti poderai su dinari po pagai is depidus". Comenti ant amostrau, a is arbitragistas (arbitrageurs) - sa genti chi iat a depiri pigai a baratu e torrai a bendiri caru - ddis serbit dinari po fai su trabballu issoru. E si nci atzuvant meda is pretzius de is atividadis, puru si custu non tenit sentidu cunformas a is fundorius, dda finit ca is capitalis spaciant. S'arresultau est ca a is investidoris nodius (smart money) ddis tocat a ndi bessiri dae su mercau e is pretzius si incorrutzant in una berrina conca a basciu.

Comenti s'est spraxa sa crisi finantziaria oindii, parriat giai giai una letzioni pratica de cali funt is perigulus candu sa finantza non s'assentat. E is ideis chi faint a fundoriu a is modellus a pitzus de custa finantza chi non s'assentat ant amostrau ca serbint meda puru a sa politica economica : su castiai su capitali chi si infinigat me is atividadis finantziarias at agiudau a scioberai cali politicas ndi strantaxai a pustis de su sciorrocu de Lehman, e parrit (faendi is corrus) chi custas politicas nci apant stesiau sa possibilidadi de unu sciorrocu finantziariu prus mannu puru.

E in su mentris, sa macroeconomia? Su chi est sutzediu pagu tempus a oi, nci at stesiau a faci manna s'idei chi is recessionis siant una bella manera de torrai sceda a comenti crescit o si torrat sa capacidadi tennica; sa cosa fait a dda castiai sceti a manera prus o mancu Keynesiana. Epuru is modellus keynesianus nous non lassaant logu a una crisi comenti e cussa chi seus tenendi, ca custus modellus poniant menti a sa bisura de is mercaus eficientis.

Nci at stetiu una pariga de cosas foras dae s'arrastu. Unu cambu de circa inghitzada dae Ben Bernanke trabballendi in pari cun Mark Gertler de sa New York University, at cracau a pitzus de comenti a is impresas ddis bessat grai a agatai dinari po is oportunidadis de investiri candu tenint fiantzas strintas. Un'ateru cambu de circa, acapiau a cudd'ateru e totu, strantaxau prus che totu dae su cumpangiu miu de Princeton, Nobuhiro Kiyotaki e dae John Moore de sa London School of Economics, at amostrau ca is pretzius de is atividadis che is domus podit essiri chi sunfrant de sciorrocus chi si afortiant a solus e totu, chi nci dda faint a nci fai atzuvai a totu s'economia puru. Ma fintzas a immoi s'impellida chi at donau sa finantza chi studiat is debilesas (dysfunctional finance) non dd'ant posta a tzentru nimancu in s'economia Keynesiana. Mancu nau si bolit, sa cosa depit cambiai.


Sighit ...


Po ndi sciri de prus
How Did Economists Get It So Wrong? - Paul Krugman
Duxentus annus (e prus) de economia cun Krugman. (7) Duxentus annus (e prus) de economia cun Krugman. (7) Reviewed by Andrea Maccis on 17:16 Rating: 5

Nessun commento:

Powered by Blogger.