Libbrus chi tocat a ligiri : Is acuntessius de su francu.

Forsis at a pigai fíntzas a arroscidura su de fai unu fúrriu e ddoi torrai (a Carlo M. Cipolla), ma sa stória economica est unu de cussus strexus chi una borta chi ddus as scovecaus, finit ca ti nci ingurtint. E insandus, biu ca non fait a si ndi scabbulliri, nosu dringhili sa mesu canna cun unu àteru libbru de su chi est stetiu unu de is storicus economicus prus mannus, Le avventure della lira, Carlo M. Cipolla - Il Mulino, 1975 (torrau a imprentai in su 2012), chi ammostrat comenti su dinari de unu logu e s'economia de cussu logu e totu, passillint a manu pigada.
Su sciorrocu de s'Imperu Arromanu iat lassau s'Europa incarada in su sperefundu, su dinari no fiat sparessiu totu ma giai totu (po coberai su chi serbiat sa genti faiant a cambius) e s'economia si fiat firmada, su libbru inghitzat aici.
Sa lira, chi is sardus tzerriaant francu (e luegus aeus a biri po ita), est stetiu una genia de dinari portau in Italia fintzas a candu nci dd'at bogada s'euro. Su nomini suu, lira, ndi benit dae sa libba, una mesura de graiori chi po is arromanus balliat prus o mancu 325 grammus e oindii, po is stadus chi dda portant ancora, ballit prus o mancu 425 grammus. Est po mori de Caralu su Mannu (Carolus Magnus) e de sa genti de su tempus, chi cussa mesura de graiori dd'at finida a essiri nomini de dinari (annus 781-794) e si nci pensaus beni, no est nimancu cosa stramba, ca in tempus antigu su dinari fiat fatu de oru o de prata (mancari amesturau a s'arramini). S'arreforma de Caralu naraat ca de onnia libba de prata fundia, tocaat a ndi bogai 240 dinaris (prata amesturada cun arramini) e sicomenti ca multiplus no si nd'agataat (ca s'arreforma non ddus iat pensaus), sa genti, po comodidadi, po arremonai 240 dinaris iat inghizau a nai 1 libba (aici e totu est sutzediu po su soddu), cun custa arrégula : 1 libba = 20 soddus = 240 dinaris. Aeus a nai ca is antigus curriant prus a lestru de su dinari issoru, manixaant a fueddus, soddus chi non s'agataant a beru.
In su mentris chi custas arrégulas sighiant a abarrai aici, firmas, sa prata (e s'oru puru) inghitzaant a ammancai (a su mancu fintzas a candu is europeus fiant andaus a ndi liai a America) e invècias, su dinari chi faiat abisongiu a sa genti fiat sempiri de prus, comenti s'economia cresciat. S'omini nimancu in tempus antigu ndi bolliat su santziu po arresolviri chistionis che custas e duncas non fait spantu chi apant agatau a lestru sa manera po cojai in pari dinari meda e prata pagu : prus pagu prata in onnia dinari fatu. In italianu custu fai si tzerriat svilimento, in sardu fueddus che indebbilitai o infinigai, tradusint beni s'idei.
Su ai indebbilitau su dinari de prata, podiat portai sceti a una bella passada de inflatzioni (candu su dinari ballit prus pagu, po comporai sa cosa ndi serbit de prus), cosa chi, unas cantu bortas, is guvernantis iant circau de aconciai fundendi dinari nou de oru o de prata prus carriada chi aessant poderau pretziu. Is inglesus, po nai, fundiant sa pound sterling, chi tradusiu bessit libba scheta propiu a nai ca fiat carriada beni (92,5% de prata e 7,5% de arramini).
Sa cosa est sighida aici po annus e annus, cun dinari malu (su indebbilitau) e dinari bellu (su carriau) chi curriant ambaduus, fintzas a candu, torra is frantzesus (cun Napoleone), in su 1806 (Renniu Napoleonicu de Italia) nd'ant bitiu s'arreforma chi iat a ai torrau a trumbullai is arrégulas de belle nou : su sistema decimali.
1 francu (frantzesu) = 1 libba (lira), pratzius in decimus e tzentesimus. Sa libba noba nasciat po essiri ogualis a su francu (4,5 grammus de prata scheta) e duncas funt issus (is frantzesus) chi nos'ant intregau su nomini francu po arremonai sa lira.
Totu s'àteru chi contat su libbru est cosa prus pagu antiga : su Rénniu de Italia, su dinari a paperi, su tempus de is fascistas, is gherras, is annus 60, 70, 80 e 90, su famini, s'inflatzioni, su depidu, su ai ameliorau, su stai beni, su ai impeorau e torra su stai mali. Fintzas a oi, fintzas a s'€. 
E ancora no est scurigau ...


Si ddu boleis comporai
Le avventure della lira - Amazon
Libbrus chi tocat a ligiri : Is acuntessius de su francu. Libbrus chi tocat a ligiri : Is acuntessius de su francu. Reviewed by Andrea Maccis on 13:09 Rating: 5

Nessun commento:

Powered by Blogger.