Fueddus e arrespramius : ita nc'intrat cali lingua chistionaus cun su chi arreguaus?

De s'economia de su naturali (behavioral economics) ndi iaus giai chistionau, arremonendi-dda che cussu cambu de s'economia interessau a cumprendiri comenti est chi s'irratzionalidadi de sa genti e is debilesas issoru, nci dda fatzant a ddus fai scioberai a una manera o a s'atera, po totu su chi nc'intrat cun s'economia.

Ma chistionendi-ndi aici, custa economia de su naturali parrit giai giai una cosa sene sentidu perunu, chi non fait a dda crei, e po cumprendiri a beru ita arratza de cosa siat, tocat a biri comenti trabballat e cali funt is arresultaus chi nci dda fait a ndi bogai a pillu. E duncas forsis non nc'at mellus manera po ddu fai, si non cussa de nci ghetai un'ogu a unu de is paperis tennicus produsius dae unu de cussus economistas chi ant scioberau de poniri in proi su tempus issoru sighendi cussu mori, Keith Chen, de Yale.

E su trabballu de Chen nosi podit interessai po duas arrexonis : fueddat de linguas e fueddat de economia, acapiendi-ddas a pari.
Circaus de cumprendiri mellus sa chistioni, su trabballu est longu e fintzas grai a cumprendiri in sa parti prus tennica, duncas ndi bogaus una pariga de arrogus.

Si unu pensat ca cras potzat proiri, in tedescu podit nai "morgen regnet es" (cras proit) sene sballiai, ma in inglesu non podit nai "it rains tomorrow" (cras proit) ca po fueddai in inglesu sene sballiai chiestionendi de su benideru pagu seguru ddi tocat a marolla a nai "it will rain tomorrow" (cras at a proiri) aciungendi unu fueddu chi sinnat custa diversidadi : will. Est po sa perifrastica, cosa chi connosceus beni puru in sardu.

Sa linguistica tenit una manera po partziri is linguas cunformas a comenti ndi strantaxant su tempus benideru (future time criterion) prus che totu candu su chi fueddat chistionat de cosas pagu seguras, sinnendi su chi narat cun s'axudu de sa grammatica (Future Time References, FTR - Allioungiu cun su Tempus Benideru, ATB) e Keith Chen, est custa manera de seberai chi at portau in su trabballu suu po ddas partziri prus che totu in duas arratzas : is linguas cun FTR forti (strong FTR) comenti podit essiri s'inglesu po su chi aeus nau in susu e cussas cun FTR debili (weak FTR) comenti podit essiri su tedescu sempiri po su chi aeus nau in susu. Contai ca nc'at linguas chi funt puru futureless (sene tempus benideru) che su cinesu.
Po ddu nai in pagus fueddus, est comenti e chi, chistionendi de su tempus benideru, tochit a fai calincuna cosa in prus, ca sa lingua ddu bolit.

Sa tabella asuta amostrat is maneras (e is arresultaus) chi Chen at imperau po batiai (a FTR debili o a FTR forti) a unas a unas totus is linguas de unu scarteddu (at manixau fintzas prus linguas de custas in totu su trabballu) chi at scioberau :
  • Verb Ratio, chi contat su tanti de is verbus (cunfrontas a totus is aterus) chi ddis serbit a ddus sinnai po su benideru candu non est cosa segura;
  • Sentence Ratio, chi contat a cantu partis de una frasi (cunfrontas a totus sa frasi) ddis serbit a ddas sinnai po su benideru (po nai, parrit chi in arabu bastit a sinnai sceti su primu de is verbus si ndi ddoi at prus de unu);
  • Strong FTR : una manera de partziri is linguas chi Chen nd'at liau scheta dae su trabballu de su EUROTYP (European Science Foundation's Typology of Languages project).

Comenti si biit cun ita si bollat chi siat manera de mesurai (de cussas tres) non est cambiau nudda, is linguas batiadas che a FTR debili torrant aici sempiri.

Ma ancora non aeus cumprendiu nudda.
A pustis de ai sterriu totu sa chistioni, su imperou non dd'aeus apubau e forsis at a parriri una cosa stramba puru, ma Chen pensendi chi aessat potziu essiri aici at circau de amostrai una cosa : sa genti chi fueddat linguas cun FTR debili, biu ca po sa lingua issoru non serbit a tirai una lacana o a prantai unu mulloni chi pratzat tempus presenti e tempus benideru, acostumat a "biri" is duus tempus (presenti e benideru) comenti e chi siant acant'e pari e nci dda fait a arreguai prus dinari de sa genti chi fueddat linguas cun FTR forti, chi a cantu parrit, biit is duus tempus cun unu bellu mulloni prantau in mesu a ddus partziri.

A suta agatais unu graficu chi amostrat is arresultaus chi at tentu Chen faendi una regressioni (una tennica statistica) a pitzus de is scedas chi nd'at bogau dae su WVS - World Values Survey (CBM - Circa de su chi Ballit in su Mundu) chi ateru non est che unu progetu de circa mondiali fatu po cumprendiri su chi pensat sa genti, su chi ballit po issus e comenti su tempus chi cambiat fait cambiai custas cosas.
E custu (castiai comenti andat sa linia aprefalliada e is stadus abi funt postus) torrat cun su chi narat issu, ca parrit a beru chi is linguas a FTR debili siant chistionadas dae sa genti chi nci dda fait de prus a arreguai su dinari.



E immoi castiai cust'ateru graficu innoi asuta fatu cun is contus coberaus forroghendi su OECD - Organisation for Economic Cooperation and Development (in italianu ddu connosceus che OCSE) a pitzus de sa percentuali de arrespramiu de is stadus cunformas a su PBN - Prodotu Brutu Natzionali (GDP - Gross Domestic Product).
Is stangas biancas funt cussas de is stadus abi si chistionant linguas a FTR debili, invecias is stangas murras funt cussas de is stadus abi si chistionant linguas a FTR forti .
Ddu bieis chi, mancari non siant totus, is stangas biancas funt de prus a manu manca? Prus est arta sa stanga, prus su stadu nci dd'at fata a arrespramiai dae su 1985 a su 2010.


Ma nc'at puru prus de custu. Dae su studiu de Chen (fatu cun aterus punteddus statisticus) ndi bessit a pillu ca cunfrontas a sa genti chi fueddat linguas a FTR forti, sa genti chi fueddat linguas a FTR debili tenit su 31% de probabilidadi in prus de ai arreguau dinari onnia annu, su 39% de probabilidadi in prus de nd'ai postu a parti po candu si ndi andat in pensioni, su 29% de probabilidadi in prus de si podedarai beni tentus faendi atividadis e su 13% in mancu de probabilidadi de essiri truddonis. Comenti e chi si poderint beni ca su benidori est oi e totu.

Keith Chen serrat su paperi cosa sua narendi ca po su prus, su chi pensaat dd'at insertau : sa genti chi chistionat linguas abi non tocat a sinnai su tempus benideru parrit chi bivat una vida meda prus incarrerada conca a su tempus benideru.

Pecau chi su sardu non ddoi fessat in sa circa.
Lingua a FTR forti at a essiri? O a FTR debili?

Po ndi sciri de prus
The Effect of Language on Economic Behavior: Evidence from Savings Rates, Health Behaviors, and Retirement Assets - M. Keith Chen
Could your language affect your ability to save money? - M. Keith Chen
Fueddus e arrespramius : ita nc'intrat cali lingua chistionaus cun su chi arreguaus? Fueddus e arrespramius : ita nc'intrat cali lingua chistionaus cun su chi arreguaus? Reviewed by Andrea Maccis on 21:49 Rating: 5

Nessun commento:

Powered by Blogger.