Candu a s'Italia unida non nci creiat giai nemus.

Meda bortas, arrexonendi de s'Italia, sicomenti ca dda aeus sempiri connota unida, est comenti e chi, ponendi su tempus in sa pesa de sa storia, circheus de fai bessiri 150 annus (e pagu prus) prus grais de su graiori chi tenit totu s'ateru tempus, dae candu s'agatat s'omini me is terras nostras. 
Forsis, a custus 150 annus (e pagu prus) ddus ingraiat s'idei de essiri s'arresultau de una cosa chi o a bolliri o a marolla fiat seguru ca iat a essiri andada aici, s'idei ca is stadus chi immoi funt Italia, siant nascius po si ponniri in pari, luegu o tradu chi fessat, comenti e chi totu s'atera storia chi ant tentu, fessat serbida sceti a parai su latzu po cassai s'unidadi de s'Italia, in su mentris chi su tempus nci passaat.
E non est brulla no, sene nimancu nci pensai, po nosu est comenti e chi, custa idei cun su graioiri suu, s'aessat sempiri agatada.

Ma sa storia dda scriit sempiri chini bincit (duncas dd'at scrita chini at bofiu a dda fai s'Italia) e prus che totu, biu ca oindii non s'agatat genti chi s'agataat insaras (candu s'Italia dd'ant fata) e chi nosi iat a ai potziu contai comenti est chi sa cosa fiat intendia e bivia in cussus tempus, non ddu scieus si totus nci creiant a beru ca cussus stadus chi biviant e gherraant dae sempiri e totu (prus o mancu) onniunu po contu suu, s'aessant mai potzius ponniri in pari.

E duncas sa storia sceti, custa borta non ddu fait. 
Ma, ddu scieus, sa storia in pari a s'economia, faint a beru una alloba stravanada po cumprendiri is cosas de su mundu. E sighendi custu arrastu, unu paperi economicu de Stéphanie Collet (Université Libre de Bruxelles) circat de nosi torrai sceda cumpudendi is interessus pagaus dae su depidu publicu de una pariga de stadus (cuntrataus me is mercaus strangius che Parigi o Anversa) candu cussus stadus non fiant ancora Italia e andendi andendi is interessus de cussu depidu cambiau a depidu italianu, comenti s'Italia bessiat prus manna e nci surbiat su depidu de is terras chi coberaat, chi fintzas a sa dii in antis fiant stadus cussas puru.

Po ita su depidu publicu nci dda podit fai a nos'amostrai si sa possibilidadi de s'unidadi de s'Italia in cussus annus fiat cosa chi faiat a dda crei? 

Po ita ca est sa genti chi fait su mercau e dae su chi faint is investidoris s'acostumat a cumprendiri cali funt is cosas chi si timint, ca tocat a ddas tenniri in contu po non nci perdiri lati e casiddu e est seguru ca, chini comporaat su depidu publicu de unu de is stadus chi immoi funt Italia, fiat abillu po su chi podiat sutzediri.
E puru po ita ca su depidu chi faint is stadus tenit duas propriedadis : a una parti (biu ca su stadu fait su dinari e ghetat is pagamentas) est comenti e chi fessat sene arriscu, a s'atera parti invecias si incapitat chi su stadu non nci dda fatzat a ddu pagai o non ddu bollat prus pagai, nc'at pagu cosa chi fatzat a fai po ddu fai pagai a marolla. 
E duncas, sicomenti ca su interessu chi pagant is billetus de depidu publicu ponit in contu puru s'arriscu chi non fatzat a ndi ddu torrai scabbulliri prus cussu dinari (po chini dd'at postu), su interessu e totu benit sempiri trumbullau dae cosas che gherras, partziduras o unionis de stadus.

Su trabballu chi at fatu Stéphanie Collet, lassendi stai is tennicas statisticas e econometricas chi at portau po ndi ddu strantaxai, importat meda po ita ca est fatu a pitzus de datus realis.

Candu duus stadus si sciusciant po bessiri unu sceti (siat po una gherra abi unu de is duus apat bintu o po ita ca ant scioberau in paxi de si ponniri in pari) is depidus publicus de is duus stadus acostumant a essiri arrespetaus su propiu (cunvertius prus che totu) ca su mercau bolit continuidadi (chini nci iat postu su dinari non nci ddu bolit perdiri) e puru s'Italia onnia borta chi bessiat prus manna aciungendi arrogus, ndi surbiat su depidu chi agataat giai fatu dae is stadus chi nci iat ingurtiu.

Cali est sa cosa chi tocat a castiai? 
Si is interessus chi pagaant is stadus pre-Italia in calincuna manera funt stetius trumbullaus dae s'idei ca s'Italia fiat arribbendi a si cumpriri.
Su po ita si cumprendit : una cosa fiat a pigai depidu dae su stadu de su Papa (po nai) po cantu abarraat a solu, atera cosa fiat a ddu pigai sciendi ca iat a essiri finiu in su muntoni de su depidu de totus is stadus chi iant a ai fatu su stadu nou, s'Italia. 
Prus arriscu de non ndi scabbulliri su dinari, prus interessu chi boliat pagau a su investidori, sa chistioni est sempiri cussa.
Su graficu asuta amostrat is interessus chi pagaat su Stadu de su Papa (the Papal States) po su depidu suu (sa linia asula), chi comenti scieus, dd'ant aciuntu a s'Italia in su 1970. Labai comenti est andau prus o mancu deretu (is puntas de interessu cosa sua funt acapiadas a cosas chi nc'intrant sceti cun cussu stadu), fintzas a candu s'Italia non nci dd'at ingurtiu a beru. 


Po su depidu de su Renniu de is duas Sitzilias (the Two Sicilies Kingdom), in su graficu asuta, sa chistioni est andada aici e totu : sa parti asula amostrat s'interessu suu candu fiat indipendenti (Naples Bonds, Billetus de depidu de Napoli), sa parti arrubia invecias amostrat su interessu suu candu su stadu italianu nci ddu iat surbiu (Italy Naples Bonds, Billetus de depidu de Napoli italianus). Po su prus deretu fintzas a candu s'Italia unida non est bessida realidadi a beru, in su 1861.


E su Renniu de Piemonti e Sardinnia (the Piedmond-Sardinia Kingdom)? 
Sa propiu cosa, contendi ca custu fiat su stadu chi iat ghetau is fundatzionis po ndi strantaxai totu. Is puntas de interessu pagau nc'intrant sceti cun chistionis de su stadu e totu (linia birdi e asula) e pagu cosa cun s'Italia unida, a su mancu fintzas a candu s'Italia non dd'ant batiada a beru (linia arrubia).


E po urtimu, de custus manixaus in su trabballu de Stéphanie Collet, su depidu de su stadu Lombardu-Venetu (Lombardy-Venetian), stessus coloris (asulu in antis de s'unidadi, arrubiu a pustis de s'unidadi) e stessa chistioni : fintzas a candu a s'Italia non dd'ant fata, custu depidu non at patiu che is cosas chi nc'intraant cun cussas terras e cun su chi sutzediat in cussas terras.


Po finiri (su graficu a suta) amostrat s'arresultau de totus custus numerus ponendi a pari totu su chi aeus biu in susu cun is stadus unus po unus e circhendi de cumprendiri ita tenint in comunu (il linias arrubias aprefaliadas amostrant is possibilidadis de sballiu o in prus o in mancu).

Alloddu s'arresultau :
  • sa crisi de su 1848 nci ddu fait saliai a susu;
  • in su 1860 nemus creiat a s'unidadi de s'Italia, labai comenti calat;
  • in su 1861, a pustis chi po s'unidadi de Italia fata iant ghetau sa grida, nci torrat a saliai a susu.


Si su mercau (e fiat dinari non ideis o bisus) non nc'at cretiu fintzas a candu non dd'at bida cun is ogus suus, cantu depiat essiri mala a crei in cussus annus s'unidadi de s'Italia?


Po ndi sciri de prus
A unified Italy? The investor scepticism - Stéphanie Collet
Candu a s'Italia unida non nci creiat giai nemus. Candu a s'Italia unida non nci creiat giai nemus. Reviewed by Andrea Maccis on 00:07 Rating: 5

Nessun commento:

Powered by Blogger.