Cumprendi s'economia acarropada de oindii

Un'àtera tradutzioni, custa borta de unu artìculu de Robert J. Shiller (professori de economia me in sa Yale University e prèmiu Nobel in su 2013) publicau de Project Syndicate e chi chistionat de s'economia acarropada de oindii, ponendi faci a pari sa crisi de su 2008 cun cussa de su 1929.

 

(Figura liada de pixabay) 

De sa "Grandu Recessioni" de is annus 2007-2009 is bancas tzentralis prus mannas de su mundu ant poderau is interessus a pagu tempus, acanta acanta a sa làcana de su zeru. Me is Stadus Unius puru, a pustis chi sa Federal Reserve ndi ddus at artziaus, is interessus a pagu tempus abarrant asuta de su 1%, e is interessus a longu po is mellus tìtulus de stadu funt bàscius aici e totu. In prus, is bancas tzentralis prus mannas ant agiudau is mercaus comenti ant fatu pagu bortas, comporendi unu biaxi de tìtulus e poderendi-si-ddus.

Po ita est chi serbit totu custu agiudu o po cantu tempus at a essi?

Iaus a fai is cosas tropu fàcilis narendi ca sa nexi est totu de sa Grandu Recessioni. Is interessus arrealis (aderetzaus cun s'inflatzioni) a longu no funt arribaus aici in bàsciu me is annus 2007-2009. Chi unu càstiat comenti funt andaus is interessus de is tìtulus de su Scussòrgiu de is Stadus Unius a dexi annus me is ùrtimus 35 annus, si scerat ca andànt conca a bàsciu puru in antis de sa Grandu Recessioni. Su interessu fiat a su 3,5% in su 2009, comenti sa Grandu Recessioni est spaciada. Imoi est pagu prus de su 2%.

Prus o mancu totu custu ballit po is interessus arrealis puru. Po cantu nci fiat sa Grandu Recessioni, su interessu a dexi annus TIPS (Treasury Inflation-Protected Security) est arribau giai a su 3% e fiat giai a su 2% candu sa recessioni est spaciada. De insaras, su interessu a dexi annus TIPS nci est atzuvau prus che totu e abarrat bàsciu, a su 0,5%, me in su mesi de Maju de su 2017.

Sa genti chi est deacòrdiu a poderai acapiau su dinai cosa sua po dexi annus, cun interessus bàscius aici, nosi narat ca at atraessau unu mori longu conca a su pessimismu, amostada de sa popolaridadi de is ùrtimus tempus coberada de is fueddus "economia acarropada po unu sèculu" (secular stagnation) portaus po inditai una economia dèbili po sèmpiri. A pustis chi cussus fueddus ddu iat naraus su ex segretàriu de su Scussòrgiu US Lawrence Summers me in su mesi de Onniassanti de su 2013 in unu atòbiu de su Fundu Monetàriu Internatzionali, Paul Krugman ndi ddus iat bodditus me in su New York Times e de insaras si funt spainaus.

Mancai sa secular stagnation siat bessida de moda cincu annus a pustis de sa crisi finantziària de su 2008, is fueddus funt prus bècius meda. Sa primu borta chi funt bessius a pillu fiat po mori de s'economista Alvin Hansen de sa Harvard University candu iat chistionau a sa American Economic Association in su mesi de idas de su 1938 e in su lìburu cosa sua, bessiu cuss'annu e totu.

Hansen chistionàt de sa "sustàntzia de sa secular stagnation" comenti e "malàdius sanendi chi si morrint a pipieddus piticus e depressionis chi si ndi papant a solas e lassant unu pillu tostau e chi parit no fatzat a ndi ddu andai de genti chentze traballu". Candu Hansen chistionàt, s'abetàt chi s'economia americana essit abarrada acarropada po sèmpiri. Sa depressioni chi fiat inghitzada cun su sciorrocu de su mercau de is atzionis de su 1929 fiat lompendi a dexi annus e sa Segunda Gherra Mundiali ancora no fiat arribada. Sceti candu sa gherra fiat inghitzada, in su 1939, s'economia si fiat scarropada.

Sa teoria de Hansen de sa secular stagnation de su tempus de sa Grandu Depressioni fiat fata castiendi su tanti de pipieddus nàscius in US, chi me is annus 30 fiat bàsciu meda, a pustis de essi abarrau calendi-ndi meda giai me is ùrtimus annus 20. Pagus pipieddus nàscius poderant s'economia acarropada, iat nau Hansen, po ita ca a sa genti no ddi fait abisòngiu a spendi meda po is fillus ni a investiri po su tempus benideru. Difatis, castiendi is statìsticas de sa Banca Mundiali, su tanti de is pipieddus nàscius a pustis de sa crisi finantziària de su 2008, nc'est atzuvau aici e totu. Ma sa fertilidadi bàscia no nc'intrat nudda cun sa crisi, casi ca su tanti de pipieddus nàscius est inghitzau a ndi calai po giai totu su sèculu.

Un'àtera possibilidadi est chi sa crisi de su 2008 si siat firmada me in conca nosta, fata a timoria chi in pagu tempus potzat acuntessi calincuna cosa rara de cussas chi trumbullant totu, cussas cosas connotas che "cìnnius nieddus", mancai parrat chi is consumadoris siant otimistas e sa volatilidadi de is mercaus finantziàrius siat bàscia (cun calincuna ecetzioni). Unu paperi scientìficu scritu pagu tempus a oi de Julian Kozlowski, Laura Veldkamp e Venky Venkateswaran de sa New York University narat ca est ratzionali su tenni custas timorias po ita ca si una sceti de custas cosas chi unu no si iat a pensai mai acuntessit a beru, est normali a no si ndi dda scaresci prus.

Sa teoria cosa mia a pitzus de s'economia acarropada de oindii, ghetat fundatzionis asuba de sa timoria chi sa tennologia amelliorendi-si dd'at a acabai a ndi furai su traballu a medas de nosu, forsis agiudendi a cresci sa disparidadi economica. Sa genti forsis si tirat agou a spendi oi po ita ca timit ca cun su tempus s'at a agatai chentze traballu - timorias chi parit no siant aici mannas candu arrespondint a is sondàgius chi mesurant s'otimismu insoru. Chi est aici, ddis ant a serbiri interessus bàscius po ddus intzidai a spendi.

Unu biaxi de novas bonas a pustis de una crisi podit infundi una arratza de otimismu mancai debileddu, chentze ndi bogai deaveras sa timoria de un'àtera crisi in su tempus benideru. Is polìticus e is media insandus crescint custu otimismu contendi novas bellas chi sa genti no est bona a cunfirmai.

De su 2012, prus o mancu, is mercaus de is domus e de is atzionis, funt arribendi a nùmerus record. Ma cosas agualis acuntessiant puru candu nci fiat sa Grandu Depressioni: is novas de is giorrunalis chistionànt fatu fatu de nùmerus artus po unu indicadori econòmicu o un'àteru. Circhendi cun Proquest me in "Novas e Giorrunalis" de is annus 1930-1939, s'agatant 10.315 artìculus cun is fueddus "record high". Medas de custas stòrias funt a pitzus de is variabilis econòmicas. In su 1933, me in su sperefundu de sa depressioni, is numèrus artus ddus iant annotaus po sa produtzioni de su petrollu; po su prètziu de su trigu, de s'oru e de sa cosa bèndia me is bursas; po is sigaretas comporadas; po su dinai allogau me is postas; po su tanti bèndiu e guadangiau de is sociedadis privadas; e aici sighendi.

Totu custas novas bonas, est capassu chi nci dda fatzant a donai spera a sa genti chi is cosas siant amelliorendi mancai chentze ndi ddis bogai totu sa timoria chi torrit a acuntessi calincunu sciorrocu econòmicu. Foras che cun intzidus fortis meda, custa timoria ddus at a fai spendi sèmpiri prus pagu. Sa psicologia narrativa nosi imparat ca no nc'at cuntradditzioni: sa genti podit poderai in su pròpiu tempus bideis làcanas a pari e chi si faint sa furca pari pari. Candu sa genti est pensendi a is sciorrocus, is polìticus depint arrespondi cunformas a custu.