Libbrus chi tocat a ligiri : Po ita is natzionis no nci dda picigant.


Est sempiri spantu mannu candu sa storia e s'economia s'amesturant, faendi-si luxi a pari po nci bogai is pubas, apunteddendi a duas cambas sa bovida chi coberrit su chi scieus de su mundu, invecias che dda lassai tzopa, comenti e candu circaus de cumprendiri is cosas axudendi-nosi cun s'economia ma sene sa storia o axudendi-nosi cun sa storia ma sene s'economia. 
E in custu, Daron Acemoglu e James Robinson funt maistrus mannus (ndi iaus giai chistionau innoi e innoi) comenti amostrant in su libbru issoru Po ita is natzionis no nci dda picigant: Dae abi ndi benint su Poderi, sa Prosperidadi e sa Poberesa (Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty - Crown Pub, 2012) donendi una impellida manna a chini est interessau a cumprendiri dae abi ndi benint is diversidadis de is stadus.
Onnia borta chi agataus unu de cussus libbrus chi non lassant torrai suidu ligendi-ddus, fait a si nd'acatai luegu e totu (ndi iaus chistionau innoi e innoi) ca giai is primus paginas faint su doveri issoru. Mancu nau si bolit, Po ita is natzionis no nci dda picigant, est unu de cussus.
A chini est chi non dd'est mai benida sa curiosidadi de cumprendiri po ita est chi calincunu stadu nci dd'at picigada (a bessiri arricu, a fai stai beni sa genti cosa sua e aici sighendi) e invecias medas aterus no?

E duncas, ita serbit po nci dda picigai?

Su trabballu chi ant fatu Acemoglu e Robinson ponit a pari allobas de stadus abi unu nci dd'at picigada e s'ateru no, siat chi siant lacanas a pari o a is duus cabudus de su mundu, siat chi siant cun culturas chi s'assimbillant o diferentis meda, siat chi tengiant guvernantis capassus o improdderis, po nci stratallai immoi e po sempiri totus is ideis (sballiadas) chi narant ca po nci dda picigai importat sceti sa geografia, o sa cultura o is concas mannas chi cumandant.
E ndi bogat a pillu una bella pariga de chistionis chi cosint unu bistiri a mesura chi assegiat beni a sa storia de su mundu sene abisongiu de ddi fai aterus aconcius.

Nc'at sceti duas arratzas de stadus, narant issus : 
  • cussus chi nci dda faint a allisai sa terra po fai a manera chi totus potzant curriri si portant suidu, ghetendi fundatzionis po ndi strantaxai cussas chi tzerriaus economias de mercau abi unu capassu nci dda podit fai fintzas a s'arricai (inclusive institutions);
  • cussus chi s'arrabiant po poderai sa genti che serbidoris acodraus a suta de una grefa de meris chi ddis lassant non prus de su tantixeddu po biviri e ndi ddis liant totu s'ateru po si ddu ponniri in busciaca issus (extractive institutions).
Mancu nau si bolit chi sceti is primus funt is stadus chi nci dda picigant. 
E po ita? Ca is cosas me is stadus de sa secunda arratza funt a su imbressi de su chi iant a depiri essiri po produsiri una genia de economia chi nci dda fatzat a si pesai a sola e a si poderai sentzera in su tempus. 
Ita sutzedit in cussus stadus chi non ci dda picigant? 
Una pariga de cositeddas:
  • sa genti non est arrenguitzada a si nci ddoi amollai in su trabballu, ca timit ca totu su chi nci dda fait a incungiai finit ca si ndi ddu liant;
  • is cosas chi iant a fai ameliorai s'economia e sa vida funt castiadas cun tirria e cumbatias dae is meris, ca timint chi finant po arregallai su poderi issoru a aterus meris;
  • su tanti chi manixant is meris est aici meda chi fait su tziri tziri a aterus chi bolint bessiri meris, movendi bubburiga, suferentzia, faendi sparessiri sa paxi e a bortas stesiendi-nci sa possibilidadi de ghetai fundatzionis po fai unu stadu chi siat unu stadu a beru.
E sighendi, po Acemoglu e Robinson, totus is bortas in sa storia, chi unu stadu s'est incarrerau in su mori de cussus chi nci dda picigant, ddoi at stetiu:
  • una grandu cosa acuntessia chi at trumbullau totu su chi at agatau, comenti podit essiri sa pesta o una rivolutzioni (in inglesu critical juncture);
  • una diversidadi pitichededda chi amesturendi-si cun cudda grandu cosa acuntessia at incarrerau su stadu conca a unu mori de crescina, comenti podiri essiri su tenniri una borghesia forti o una cabiddada de leis.
Po dda nai totu, serbit chi su stadu siat prontu a arriciri, a imprassai e fintzas a santziai comenti si fait cun is pipius in su bratzolu, cussa genti chi est bona a fai scinciddas po allui sa chi issus tzerriant creative destruction, chi non est ateru chi unu sciasciu de su beciu chi ndi strantaxat su nou, permitendi a s'economia de si poderai biatza. E is stadus aici funt sceti cussus incorrutzaus (mancari siat pagu) conca a su pluralismu.

Su libbru duncas lassat spera a totus is stadus, bastat a essiri pagu pagu assortaus po incapitai in mesu a unu trumbullu e a tenniri cudda pitica cosa chi amesturendi-si cun su trumbullu, arrennescit a fai ameliorai is cosas. 
Ma prus che totu, su mundu chi bieus oindii, est fillu de is urtimus duxentus annus, e duncas contendi totu, nimancu sa storia sinnat aici a fundu.


Si ddu boleis comporai
Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty - Amazon
Libbrus chi tocat a ligiri : Po ita is natzionis no nci dda picigant. Libbrus chi tocat a ligiri : Po ita is natzionis no nci dda picigant. Reviewed by Andrea Maccis on 22:05 Rating: 5

Nessun commento:

Powered by Blogger.